تعلمون۔ وإنی تورّدتُ بحر العربیۃ وتبحّرتُ، وعلَوتُ شوامخَہا وتوغّلتُ، واجتنیتُ ثمارہا
وتخبّشتُ، وفحّصتُفی کلام القوم وتصحفت* ، فما وجدتُ لفظ التوفی فی کلامٍ أو شعر الشعراء ، إلا بمعنی الإماتۃ مع الإبقاء ، وما استعملوا فی غیرہ إلا بعد إقامۃ القرینۃ
والإیماء ، وما جاء وا بہ فی صورۃ کون اللّٰہ فاعلًا إلّا بہذا المعنٰی، ویعلمہ کل أحدٍ
من علماء العرب من الأعلٰی إلی الأدنٰی؛ وإذا کتبتَ مثلًا إلٰی أحدٍ من أہل ہٰذا اللسان،
أن اللّٰہ تَوَفّی فلانًا من الأحباب أو الجیران، فلا یفہم منہ ہذا العربیّ إلا وفاۃ
ذٰلک الإنسان، ولا یزعم أبدًا أنہ أنامہ أو رفعہ بالجسم من ذٰلک المکان،
بل یسترجع علی موتہ کما ہو عادۃ المؤمنین، فویل کل الویل للمنکرین۔
أفتنحتون للمسیح معنٰی وللعالمین کلہم معانیَ أُخریٰ؟ تلک إذًا قسمۃٌ
ضیزیٰ۔ فما لکم لا یوقظکم نصاحۃٌُ، ولا یُنبّہکم صراحۃ، ولا ترجعون إلٰی الحق
کہ شما نمی دانید۔ ومن دریائے علم عربی را وارد شدم وتاعمق آن رسیدم وبرکوہ ہائے بلندآن برآمدم وتوغل ہا میدارم۔ وثمرہ ہائے آنرا چیدم واز ہر طرف گرد آوردم۔ ودر کلام قوم تفحصہا کردم۔ وصفحہ صفحہ دیدم۔پس بجز جسم میرانیدن وروح باقی داشتن معنی توفی در کلامے یا شعر شاعرے نیافتم۔ ودر غیر این معنی این لفظ را بجزآن صورتے خاص استعمال نکردہ اند کہ قرینہ یا اشارتے قائم کردہ باشند۔ ودر صورتے کہ فاعل این لفظ خدا باشد بہ ہمین معنی آوردہ اند نہ بدون آن۔ واین آن امراست کہ این را ہمہ مردم عرب از علماء آن تاعوام آن می دانند۔ واگر مثلاً سوئے یکے از اہل عرب بنویسی کہ فلان شخص را خدا متوفی کرد۔ پس آن شخص عربی بجز این نخواہد فہمید کہ آن شخص وفات یافت واین ہرگز نخواہد فہمید کہ خدا اورا بخوا بایند یا زندہ مع جسم برداشت بلکہ برموت متنبہ شدہ اِنا للّٰہ وانا الیہ راجعون خواہد گفت چنانکہ آن عادت مومنین است۔ پس واویلا برمنکران۔ آیا برائے مسیح معنے خاص می تراشید وبرائے ہمہ جہان معنی دیگر۔ این قسمت مبنی برانصاف نیست۔ چہ شد شمارا کہ ہیچ نصیحتے شمارا بیدار نمی کندو ہیچ تصریحے شمارا خبردار نمی گرداند۔ وہمچو پرہیز گاران
* سہوکتابت ہے۔ترجمہ کی روشنی میں صحیح لفظ ’’تصفّحت‘‘ ہے۔ناشر