التوفّی یؤخذ من الاستیفاء ، وفیہ إشارۃ إلی أخذ شیء بعد الإماتۃ والإفناء ، وَالأخذُ یدلّ علی البقاء ، فإن المعدوم لا یؤخذ ولا یلیق بالأخذ والاقتناء۔َ وہٰذا من العلوم الحِکَمیّۃ القرآنیۃ، فإنہ رجع القومَ إلی لسَانہم المبارکۃ الإلہامیّۃ، لیعلموا أن الأرواح باقیۃ والمعاد حقّ، ولینتہوا مِن عقائد الدہریین والطبعیین۔
فلما کان الغرض مِن استعمال ہٰذا اللفظ صَرْفَ القلوب إلٰی بقاء الأرواح،
فمعنی التوفّی إماتۃ مع إبقاء الروح، فخُذِ الحق*وا تّقِ طرق الجُناح۔ ولا یجادل فی ہٰذا
لما کان الملحوظ فی معنی التوفی مفہوم الاماتۃ مع الابقاء، فلأجل ذٰلک
لا یستعمل ھٰذا اللفظ فی غیر الانسان، بل یستعمل فی غیرہ لفظ الاماتۃ والاھلاک
والافناء۔ مثلًا لا یقال توفی اللّٰہ الحمار، أو القنفذ والافعی والفأر، فان
ارواحھا لیست بباقیۃ کأرواح الآدمیین۔
رد کسانے ست کہ دہریہ ہستند وبعد از مردن قائل بقاء ارواح نیستند۔ چرا کہ لفظ توفی از لفظ ا ستیفا ماخوذ است ودرین اشارہ بسوئے این معنے است کہ بعداز میرا نیدن چیزے در دست باقیماندہ است۔ وآنچہ بدست آیدآن چیز موجودمے باشد نہ معدوم چرا کہ معدوم این لیاقت ندارد کہ اورا گرفتہ شود یا جمع داشتہ آید۔ زیرا کہ معدوم چیزے نیست واین امر از علوم حکمیہ قرآنیہ است۔ چرا کہ قرآن قوم عرب رابسوئے زبان شان کہ مبارک والہامی است توجہ داد۔ تابدانند کہ ارواح باقی خواہند ماند ومعاد حق است وتاکہ از عقائد دہریہ وطبعیہ باز مانند۔ پس چونکہ غرض از استعمال این لفظ ہمین بود کہ تادلہارا بسوئے بقاء ارواح توجہ دہانیدہ شود۔ پس ازین سبب معنی توفی میرانیدن مع باقی داشتن روح ا ست۔
ہر گاہ کہ ملحوظ در معنیٰ توفی میرانیدن مع باقی داشتن روح بود۔ پس برائے ہمین سبب این
لفظ در غیر انسان مستعمل نمی شود۔ بلکہ در غیر انسان لفظ اماتت واہلاک وافناء استعمال می یابد۔ مثلاً
این نمی گویند کہ خدا تعالیٰ فلان خررا وفات داد یاسنگ پشت یا مار یا موش را متوفی کرد۔ چراکہ
ارواح این چیز ہا مثل ارواح آدمیان باقی نخواہند ماند۔